Ленгір қалалық балалар саз мектебінің домбыра сыныбының мұғалімі Маржан Керімшеева ұмыт болып бара жатқан қазақтың ортеке қуыршағын билету арқылы оқушылардың домбыраға қызығушылығын арттырып жүр. Оның оқушылары ортеке қуыршағымен байқауларға қатысып, өнерімен дараланып отырады.
Маржан Файзуллақызы арнайы жасалған тұғырға орнатылған ортеке қуыршағына жалғанған жіпті домбырашы баланың саусағына байлайды. Оқушы аспапта ойнағанда саусаққа ілінген жіп ортеке қуыршағын қимылға келтіріп, билетеді. Осылайша баланың музыкаға деген сүйіспеншілігі оянады.
– Мен оқушыларға домбыра үйретуде осы ортеке қуыршағын қолданған тиімді деп ойлаймын. Балалар қуыршақ ортеке биінің қызығына батып, мәз болып жатады. Бір қызығы, ортеке қуыршағын домбыраны ғана емес, ішекті аспаптардың барлығын қолдана отырып, билетуге болады, – дейді ұстаз.
Ағаштан түйін түйген шеберлер «Ортеке қуыршағын» құрастырып, ойын-сауықтарда, жиындарда домбыра әуеніне, саусақтардың перне басу қозғалысы мен ырғағына қарай билеткен.
«Ортеке» арнайы жасалған тұғырға орнатылады да, домбырашының саусағына жіппен байланады. Күйші аспапта ойнай бастағанда, перне басқан саусақтардың қозғалысымен қуыршақ әсем биге баса жөнеледі.
Қазақтың ұлттық қуыршақ өнеріндегі «Ортекенің» нақты қай уақытта, қай заманда пайда болғаны белгісіз. Қазіргі кезде «ортеке» жасаумен айналысатын шебер Жолаушы Тұрдығұлов:
«Әкеміздің інісі Сібірге итжеккенге айдалған екен. Сонда жүріп ағаштан ортеке мен билеп жүрген аюды жасаған. Ел-жұртын сағынғанда ортекені билетіп, ән айтады екен», ‒ деді. Сондай-ақ, шебердің айтуынша, «Ортеке» билету, жасау өнері XIX ғасырдың басында қазақ даласында кеңінен таралған сияқты.
Табиғатпен сырлас өскен қазақ халқы жаратылыстың өсіп-өнуін, түрленуін, өзгеруін, қимыл-қозғалысын жіті бақылап, оларды ән мен жырға, ертегі мен аңызға арқау етті. Күйші Абдулхамит Райымбергенов: «Қазақтың «Жезкиік», «Аңшының зары» атты күйлерінің туу тарихы аңыздан бастау алады. Екі күйде де аңшылықты кәсіп еткен мергендер жайлы айтылады. Тойымсыздық бойын билеген аңшыларды ақыр соңында аңның киесі ұрады делінеді. Аңыздың астарына үңілсек халықтық наным-сенімге жақындайды. Осы сияқты «ортекенің» шығу тарихы да халықымыздың наным-сеніміне қатысы болуы мүмкін», ‒ деген болжамдар айтады.
Жалпы, Маржан Файзуллақызының 30 жылдан астам ұстаздық тәжірибесі бар. Ол Ш.Қалдаяқов атындағы облыстық филармонияның Сүгір атындағы ұлт-аспаптар оркестрінде де жұмыс істейді. Ленгірдегі музыка мектебінің педагогтары да, оқушылары да осы мектепте аталмыш оркестрдің әртісі сабақ беретінін мақтан етеді.
Айта кетейік, ілгеріде балаларды домбырада ойнауға қызықтыру үшін ортеке қуыршағын қолданған. Бір адам ең көп дегенде төрт ортеке қуыршағын саусағына ілінген жіп арқылы басқарып, билете алады.
